Ostatnie wyzwanie (Sherlock, Sezon 4, Odcinek 3)

Serial Sherlock ma jedną zasadniczą wadę: kolejne sezony zbyt szybko dobiegają końca, a na następne trzeba dość długo czekać. Oczekiwanie na nowe przygody detektywa z Baker Street osładza fakt, że poszczególne odcinki serialu chętnie ogląda się ponownie i to wiele razy. Ostanie wyzwanie zamyka czwarty sezon przygód Sherlocka Holmesa, kończąc, jak się wydaje, pewną, o ile powstaną kolejne epizody, epokę w losach adepta dedukcji.

Ostanie wyzwanie domyka intrygę ledwie jeszcze wyczuwalną w Sześciu popiersiach Thatcher, a z hukiem zapowiedzianą w Zakłamanym detektywie. Eurus Holmes, zaginiona siostra, Sherlocka i Mycrofta powróciła, a na dodatek próbuje unicestwić starszych braci i Johna Watsona. Sherlock, aby pokonać siostrę, będzie musiał odkryć wspomnienia z dzieciństwa, które od dawna ukrywał w najodleglejszych zakątkach umysłu. Sytuację komplikuje fakt, że Eurus powinna przebywać w więzieniu na wyspie Sherrinford, gdzie rząd osadza najgroźniejszych obywateli. Jak zatem mogła odwiedzić Sherlocka, podrywać i jednocześnie leczyć Watsona, odgrywając rolę jego terapeutki? Jak udało jej się wydostać więzienia przypominającego zamek na wyspie If z powieści Hrabia Monte Christo Aleksandra Dumasa? Jaką grę toczy z nimi Eurus i jakie będą jej konsekwencje dla głównych bohaterów?

Mark Gatiss i Steven Moffat, którzy tym razem wspólnie napisali scenariusz, zadbali, aby widz się nie nudził. Wypełnili oni Ostanie wyzwanie licznymi drobnymi zagadkami, które służyć mają rozwikłaniu tej głównej. Kluczem do jej rozwiązania może okazać się los małej dziewczynki na pokładzie samolotu, która po przebudzeniu zorientowała się, że jest jedyną przytomną osobą na pokładzie. Sterowany przez autopilota samolot zbliża się w kierunku Londynu. Cena za pomoc dziewczynce okaże się wysoka.

Po raz kolejny twórcy serialu wykazali się talentem do tworzenia szwarccharakterów. Eurus Holmes okazuje się trudnym przeciwnikiem, nawet dla tak wybitnych umysłów jak Sherlock i Mycroft. Ten ostatni przyznaje zresztą, że siostra jest najinteligentniejszą z nich trojga. Jednak jej zdolności umysłowe, nie ograniczane przez moralne normy oraz empatię, stanowią potencjalne zagrożenie. Ostatnie wyzwanie może zresztą być omawiane na zajęciach z etyki, oferując przykłady moralnych dylematów, przed którymi kobieta stawia Sherlocka, Mycrofta i Johna.

Konstrukcja odcinka od momentu, w którym Eurus przejmuje kontrolę nad więzieniem, w którym została osadzona, przypomina zabawę w Escape Room. W kolejnych pomieszczeniach, do których odwiedzenia zmusza Sherlocka, Mycrofta i Johna siostra Holmesów, muszą stawić czoła zagadce lub etycznemu dylematowi. Błędne rozwiązanie oznacza najczęściej śmierć, dla przypadkowych osób lub dla kogoś bliskiego Sherlockowi, który wydaje się głównym celem niechęci Eurus. Trójka bohaterów pokornie mierzy się z kolejnymi wyzwaniami, jednak sytuacja wymaga się spod kontroli oprawczyni, kiedy zmusza ona Sherlocka do zabicia Mycrofta lub Watsona. Wybór należy do niego.

Twórcy serialu grają na emocjach widzów, jednak zastanawiająca wydaje się łatwość, z jaką bohaterowie godzą się na prowadzoną przez Eurus grę. Może to budzić wątpliwości, tym bardziej że siostra nie przestrzega reguł, które sama ustanowiła. Można uznać, że mieści się to w ramach swoistego eksperymentu, któremu poddaje braci i doktora Watsona, jednak wydaje się to umiarkowanie zadowalającym wyjaśnieniem.

Rozwiązanie zagadki tkwi w przeszłości, w poczuciu bycia odrzuconą przez braci. Prowadzi to do okrutnej zemsty, która rodzi kolejne zbrodnie i powoduje odizolowanie Eurus, jeszcze jako dziecka. Z jednej strony patrząc na dokonywane przez nią zbrodnie, możemy zrozumieć powody jej uwięzienia przedstawione przez Mycrofta. Z drugiej potraktowanie dziecka, nawet z zaburzeniami empatii i brakiem moralnych odruchów, tak okropnemu traktowaniu rodzi współczucie dla Eurus. Ponadto stawia pytanie o to, czy kara nie pogłębiła jedynie jej planów.

Ostatnie wyzwanie to odcinek, którego autorzy zdają się domykać proces uczłowieczania Sherlocka. Konflikt z pozbawioną emocji siostrą pokazuje, czym Sherlock, starający się w poprzednich sezonach odrzucić swoją ludzką stronę, mógłby się stać. Jego coraz większa zdolność wchodzenia w relacje z innymi, coraz większa empatia pozwalają mu stać się nie tylko lepszym człowiekiem, lecz bardziej skutecznym detektywem.

Podobnie jak w przypadku pozostałych odcinków scenarzyści nasycili i ten licznymi smaczkami lub odniesieniami do licznych tekstów kultury. Tytuł odcinka Gatiss i Moffat zaczerpnęli z opowiadania Ostanie wyzwanie, w którym detektyw ginął wraz ze swoim głównym przeciwnikiem profesorem Moriartym w odmętach wodospadu Reichenbach. Z kolei intryga odcinka przypomina fabułę Rytuału Musgrave’ów. Oba opowiadania pochodzą z tomu Wspomnienia Sherlocka Holmesa z 1984 roku. Wcześniej ukazały się w magazynie „The Strand”.

Spotkanie Sherlocka z uwięzioną na wyspie Sherrinford siostrą przypomina nieco sceny rozmów pomiędzy agentką Clarice Starling a Hannibalem Lecterem w Milczeniu owiec. Zamknięta w przeszklonej celi, do której nie można zbliżać na mniej niż metr, Eurus Holmes rozgrywa swoją grę ze starszym o rok bratem.

Nie brak też odniesień do dzieł muzycznych, których wprowadzenie jest źródłem typowego dla serialu humoru. Kiedy helikopter z Moriatrym na pokładzie ląduje na więziennej wyspie Sherrinford słychać dźwięki I Want to Break Free grupy Queen. Wprowadzić to może widza w pewną konfuzję, gdyż… Uniknijmy niepotrzebnego spojlera. Nic jednak tak nie cieszy jak widok pani Hudson odkurzającej w rytm tego ponadczasowego kawałka:

Na koniec wypada zadać pytanie, czy tytułowe wyzwanie naprawdę będzie ostatnim. Gdyby tak się stało, nie miałbym do twórców pretensji. Finałowe sceny sugerują, co stało się z bohaterami po pokonaniu Eurus. Zajęli się rozwiązywaniem kryminalnych zagadek we współczesnym Londynie, od czego zaczęła się metamorfoza Holmesa w wersji Gatissa i Moffata. Gdyby powstały kolejne odcinki, to chciałbym by Holmes i Watson powrócili do korzeni, a mniej skupiali się na tropieniu gigantycznych spisków. Nie znaczy, że nie dawali sobie z tym rady, jednak chciałbym zobaczyć jak na śledztwa prowadzone przez Holmesa wpłynęła jego przemiana, która była tematem ostatnich dwóch sezonów (a nawet po części odcinka specjalnego).

Ostatnie wyzwanie to udany odcinek, choć najlepszym odcinkiem czwartego sezonu okazał się Zakłamany detektyw. Sezon jako całość broni się, choć trochę za mało w nim prostych kryminalnych zagadek, które musiały ustąpić miejsca intrydze wyższego rzędu. Chętnie obejrzę ten sezon jeszcze raz, czekając na kolejny, który może kiedyś zostanie zrealizowany.

Sherlock, sezon 4, odcinek 3: Ostatnie wyzwanie (The Final Problem), 2017, scen. Mark Gatiss, reż. Ben Caron, grają: Benedict Cumberbatch, Martin Freeman, Mark Gatiss, Sian Brooke, Amanda Abbington, Rupert Graves.