Kres marzenia. Śmierć Kapitana Ameryki
„Drzewo wolności musi od czasu do czasu odświeżyć krew patriotów i tyranów” – pisał Thomas Jefferson. Amerykański myśliciel i polityk zastanawiał się także „jaki kraj jest w stanie zachować swą wolność, jeśli rządzący nie będą od czasu do czasu ostrzegani, iż jego mieszkańców nie opuścił duch niepokory”. Kapitan Ameryka, narodowy superbohater uosabiający amerykańskie wartości, zdecydował przeciwstawić się regulacjom, które, w jego przekonaniu, ograniczały wolności tradycyjnie przypisane amerykańskim obywatelom. Komiks Śmierć Kapitana Ameryki opowiada o konsekwencjach takiego wyboru.
Społeczność superbohaterów uniwersum Marvela podzieliła Ustawa o rejestracji superludzi, która dawała rządowi kontrolę nad ich działaniami. Musieli oni ujawnić swoją tajną tożsamość, a odmowa podporzadkowania się prawu zagrożona była karą więzienia w Strefie Negatywnej. Efektem wprowadzenia Ustawy popieranej przez Tony’ego Starka (Iron Man) była konfrontacja z przeciwnikami tego prawa, na czele których stanął Steve Rogers (Kapitan Ameryka). Wydarzenie to znane jest jako Wojna Domowa. Album Śmierć Kapitana Ameryki opowiada o zdarzeniach będących następstwem tego konfliktu oraz o cenie, jaką przyszło jednemu z superbohaterów zapłacić za obronę własnych praw i przekonań.
Narodowi superbohaterowie są postaciami szczególnego rodzaju. Z jednej strony uosabiają wartości społeczeństwa, które ich wykreowało. Z drugiej stanowią barometr społecznych nastrojów, wskazują, nie zawsze intencjonalnie, problemy społeczeństw, na rzecz których pracują. Rozpoczęta przez Eda Brubakera w Zimowym żołnierzu historia znajduje swoistą kulminację w tomie Śmierć Kapitana Ameryki. Oddźwięk jaki wywołała śmierć Steve’a Rogersa zaskoczył samego autora komiksu. Pokazał jednak dobitnie rangę tej fikcyjnej postaci, której śmierć stała się przedmiotem licznych dyskusji wśród publicystów, a także naukowców.
Wydarzenie to można odczytać choćby w kontekście prowadzonej przez administrację ówczesnego prezydenta Stanów Zjednoczonych George’a W. Busha wojny z terroryzmem. Jej synonimem było ograniczanie wolności obywatelskich w imię lepszej troski o bezpieczeństwo jednostek, czego symbolem stała się ustawa znana jako Patriot Act. Czy ogarnięta emocjami walki z terrorystycznym zagrożeniem Ameryka była nadal tą, o którą Kapitan Ameryka walczył? A może niezbędnym było pojawienie się nowego superbohatera ucieleśniającego współczesne oblicze krainy wolności? Rezonans wywołany śmiercią Kapitana Ameryki pokazuje, że tego rodzaju postaci mają duże znacznie dla społeczeństw.
Śmierć Kapitana Ameryki pokazała z jakimi demonami musi mierzyć się amerykańskie społeczeństwo. Terrorystyczne zagrożenie, poczucie niepewności związane z działaniem samozwańczych stróżów prawa okazały się impulsem do wprowadzenia prawa, które zapewni jednostkom spokój. Obsesja bezpieczeństwa pozwoliła odrzucić wartości, które legły u podstaw amerykańskiego społeczeństwa. Ograniczyła ona krytyczne spojrzenie na intencje władzy, której celem było poszerzanie zakresu uprawnień. Duch niepokory przygasł.
Komiks Brubakera w atrakcyjnym sztafażu thrillera politycznego znakomicie pokazuje lęki i nadziejie amerykańskiego społeczeństwa pierwszej dekady dwudziestego pierwszego wieku. Konflikt superbohaterów oraz jego tragiczny finał ukazują, że o wartości należy walczyć, ale warto próbować rozwiązywać tego typu spory na drodze pokojowej. Przemoc polityczna tylko w rzadkich przypadkach okazuje się być skutecznym remedium na społeczno-polityczne dolegliwości.
Brubaker pokazuje także reakcje społeczne na śmierć Kapitana Ameryki. Zdaje się ona jednoczyć społeczeństwo, jednak nie jest w stanie zniwelować różnić wśród obywateli. Brubaker znakomicie wyzyskuje możliwości oferowane przez konwencję thrillera politycznego, aby ukazać społeczne nastroje. Nie dzieje się to jednak kosztem dynamicznej, pełnej zwrotów akcji oraz realizmu, który nie zawsze pojawia się w superbohaterskich opowieściach.
Rysunki Steve’a Eptinga i Mike’a Perkinsa wspaniale oddają mroczą naturę opowieści, a kiedy trzeba ukazują patos związany z rozgrywającą się tragedią. Realistyczne obrazy i przemyślane kadrowanie doskonale budują napięcie.
Śmierć Kapitana Ameryki to prawdopodobnie jeden z najciekawszych komiksów superbohaterskich. Z pewnością zaś jeden z najgłośniejszych. Można czytać go na poziomie czystej rozrywki, jednak lepiej zagłębić się w społeczno-polityczne konteksty opowieści.
Śmierć Kapitana Ameryki (Civil War: Captain America, Captain America: The Death of Captain America Vol. 1: The Death of the Dream), scen. Ed Brubaker, rys. Steve Epting, Mike Perkins, Stefano Gaudiano, Lee Weeks, Rick Hoberg, tłum. Bartosz Czartoryski, Marvel Classic, Egmont Polska, Warszawa 2020.
Cytaty z Thomasa Jeffersona za: Stanisław Filipowicz, Ameryka. Alfabet nadziei, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 1991, s. 262.
1 Odpowiedź
[…] straciły bohatera uosabiającego amerykańskie wartości i gotowego za nie walczyć. Czytając trzeci tom serii Kapitan Ameryka mogliśmy przyjrzeć się znaczeniu tego superbohatera dla amerykańskiego społeczeństwa. W tomie […]