W pszczelim raju. Rój

Dystopijne opowieści mają się dobrze w dwudziestym pierwszym wieku. Wojna z terroryzmem, inwigilacja jednostek w imię zapewnienia im bezpieczeństwa z jednej strony budzą obawy, a z drugiej stanowią dobre tło dla popkulturowych historii. Książka angielskiej pisarki Laline Paull Rój dobrze wpisuje się w bogatą tradycję brytyjskich powieści opisujących niedostatki idealnych społeczności.

Flora 717 wykluła się w najniższej kaście ula, jednak od sióstr odróżnia ją wygląd i rozmiar. Ma też coś, czego brak innym pszczołom – determinację i pragnienie wyjścia poza panujące w ulu porządki. Jej zdolności zostają dostrzeżone przez przedstawicielkę najwyższej z pszczelich kast, dzięki czemu Flora może sprawdzić się w innych rolach. Czy jej potencjał stanowić będzie zagrożenie dla jedności ula? Jaką rolę odegra Flora w idealnie funkcjonującym organizmie, w którym nie ma miejsca na słabość? Czy stanie się dla niego zagrożeniem, czy wybawieniem?

Powieść Laline Paull obficie korzysta klasycznych wzorców literatury dystopijnej. Pszczeli ul znakomicie nadaje się do zobrazowania społeczeństwa, w którym działania jednostek muszą podporządkować się całej społeczności. Istnienie ula zależy bowiem od posłuszeństwa, podporządkowania i służby poszczególnych pszczół, z których każda musi wykonywać określone i najczęściej niezmienne zadania. Słabość, bądź sprzeniewierzenie się obowiązującym zasadom, karane są śmiercią (nazywaną eufemistycznie Aktem Miłosierdzia). Kult Królowej Matki, utrzymywany przez kastę kapłanek Szałwii, ma tchnąć we wszystkie pszczoły wolę pracy i poświęcenia się dla dobra ula.

Jednak nawet w takim społeczeństwie zdarzają się jednostki gotowe złamać rygorystyczne zasady. Flora wielokrotnie złamie obowiązujące prawa, jednak nie będzie też w stanie w pełni przezwyciężyć ograniczeń nakładanych na nią przez naturę. Samodzielna egzystencja pszczoły w oderwaniu od roju, od sióstr pszczół jest wszak niemożliwa. Rój to metaforyczna opowieść o konflikcie pomiędzy pragnieniem pełnej wolności, a koniecznością życia z innymi.

Laline Paull fantastycznie sportretowała życie pszczół. To, bez wątpienia, jedna z największych zalet powieści brytyjskiej autorki. Czytając opisy funkcjonowania ula, można niemal poczuć się jak turysta zwiedzający pszczeli przybytek. Zbyt bliski kontakt z pszczołami niekoniecznie musi być przyjemny, Rój zaś sprawia, że możemy poznać te ważne owady w całkiem bezpieczny sposób.

Rój nie jest, jak sugerują to hasła na okładce, „Folwarkiem zwierzęcym XXI wieku”. To wciągająca opowieść o potrzebie wolności, determinacji koniecznej do samorealizacji, a z drugiej strony o trudnościach wiążących się z przezwyciężeniem status quo. Z jednej strony to optymistyczna historia o możliwości wyzwolenia się spod absolutnej władzy, z drugiej o akceptacji istnienia ograniczających jednostkę reguł społecznych.

Laline Paull, Rój (The Bees), tłum. Tomasz Wilusz, Prószyński i S-ka, Warszawa 2016.