Oryks i Derkacz

Jak opisać nieopisane? To wyzwanie, przed którym stoją autorzy tekstów osadzonych w estetyce postapokaliptycznej. Czy to, co nastąpi po ostatecznej zagładzie, da się ująć w słowa, opisać przy pomocy znanych zniszczonej ludzkości pojęć? Oryks i Derkacz kanadyjskiej pisarki Margaret Atwood wydaje się dobrym przykładem udanej opowieści o końcu znanego nam świata.

Yeti (w poprzednim życiu Jimmy) przeżył zagładę ludzkości i żyje na amerykańskim wybrzeżu w otoczeniu społeczności Derkczan. Próbuje przeżyć w nowej rzeczywistości, a zarazem zrozumieć, co stało się ze światem, który uległ zagładzie. Aby zdobyć konieczne do przeżycia rzeczy, wyrusza w podróż do miejsca, w którym prawdopodobnie rozpoczęła się zagłada. Jednocześnie wraca pamięcią do wydarzeń sprzed apokalipsy, próbując zrozumieć naturę więzi łączących go z przyjacielem Glennem (Derkaczem) i Oryks, dziewczyną z filmu porno. Wspomnienia Jimmy’ego układają się w obraz świata, zdominowanego przez dążenie do przezwyciężenia natury, które okaże się dla ludzkości zabójcze…

Oryks i Derkacz to pierwszy tom postapokaliptycznej trylogii, na który składają się także powieści Rok potopu oraz MaddAddam. Przyglądając się zmaganiom Jimmy’ego, poznajemy świat przedstawiony oraz rządzące nim prawa. Dystopijna wizja przyszłości przedstawiona przez Atwood może wzbudzić uzasadnione przerażenie, nawet u dość odpornego czytelnika.

Świat sprzed zagłady opisany w powieści Oryks i Derkacz to miejsce zdominowane przez korporacje tworzące na potrzeby swoich pracowników enklawy bogactwa, w których można zrealizować wszelkie pragnienia. Realizacja społecznych aspiracji zapewniana jest dzięki postępowi naukowemu i technologicznemu zapewniającemu niemal nieograniczoną konsumpcję. Na przeciwległym biegunie społecznego spektrum znajdują się wyrzuceni poza świat dobrobytu mieszkańcy plebsopolii, którzy muszą zadowolić się iluzjami oferowanymi przez lepszy świat. Wszelkie przejawy sprzeciwu wobec korporacyjnego ładu są tropione przez specjalne służby dbające o czystość enklaw dobrobytu.

Świat przed zagładą to miejsce pełne społecznych patologii stających się rozrywką dla mas, a także akceptacji dla wyzysku stojących niżej w hierarchii dziobania społecznej. Jeśli przejrzeć się dokładnej zarysowanej w powieści Oryks i Derkacz wizji świata, to znaleźć w niej można liczne odniesienia do współczesności.

Siłą powieści Margaret Atwood są bohaterowie, których wewnętrzne konflikty, jak i łączące ich relacje pokazują złożoność ludzkich charakterów, a zarazem ukazują zdolność adaptacji jednostki do otaczającej ją rzeczywistości. Próby zmiany status quo mogą bowiem zrodzić nieprzewidziane, a czasem dramatyczne skutki. Atwood nie oszczędza swoich bohaterów, stawiając ich wobec sytuacji często przerastających możliwości jednostki oraz zmuszając do dokonywania trudnych i nieoczywistych wyborów.

Powieść Oryks i Derkacz nie jest łatwą lekturą. Margaret Atwood stworzyła przerażającą, acz zarazem fascynującą wizję ginącego świata, w którym wartości świata Zachodu ulegają stopniowej degeneracji, przeradzając się w swą własną karykaturę. Jeśli nie boicie się powieści, które stawiają trudne diagnozy i pytania, a do tego cenicie czarny humor, to Oryks i Derkacz jest książką dla was.

Margaret Atwood, Oryks i Derkacz (Oryx and Crake), tłum. Małgorzata Hesko-Kołodzińska, Prószyński i S-ka, Warszawa 2017.