Berezyna
Drugi, po Bitwie, komiks tych samych autorów jest luźno oparty na powieści Il neigait Patricka Rambaud i opowiada losy inwazji na Rosję od momentu wkroczenia Francuzów i ich sojuszników do Moskwy. Rozwój kampanii śledzimy, obok plansz pokazujących sceny ze sztabu Bonapartego, poprzez przypadki dwóch postaci, D’Herbiny’ego, kapitana dragonów gwardii cesarskiej, który pod Borodino stracił dłoń oraz Sebastiena Roque, młodego urzędnika ze służby dworskiej Napoleona, który się podczas wojny zakochuje.
Na tej wojnie nic nie układa się po myśli Francuzów. Z łatwo zajętej Moskwy ewakuowano, jak się okazuje, nie tylko mieszkańców i żywność, ale i wozy ogniowe, zostawiając za to garstkę podpalaczy, którzy zaczynają działać po wejściu najeźdźcy. Car nie odpowiada na list z propozycją pertraktacji. Z Moskwy trzeba się wycofać… zabierając tylko skrupulatnie dzieła sztuki i kosztowności. Droga odwrotu poprowadzi jednak ponownie poprzez tereny niedawnego przemarszu, teraz już zupełnie niezdolne wyżywić armię czy dwór. Rosja okazuje się nie tylko niewyobrażalnie rozległa, ale z nadejściem jesieni także coraz zimniejsza.
Większość opowieści sprowadza się do marszu bezładnej masy ludzi w głodzie i chłodzie, czasem przeplatanej potyczkami czy przeprawami przez trudniejsze partie terenu. Widzimy galerię typów ludzkich, coraz większą nędzę i zdziczenie niegdyś dobrze wychowanych Francuzów i ich sojuszników, cynizm, a wreszcie zbrodnie, aż po kanibalizm. Mnóstwo śmierci. Łupy z Moskwy trzeba zaś wreszcie porzucić, ratując skórę. Z każdą planszą jest tylko gorzej. Pośród zbrodni punkt kulminacyjny stanowi ta popełniona z rozkazu Napoleona nad Berezyną: spalenie dwóch prowizorycznych mostów pełnych jeszcze cywilów, kończących rozpaczliwą przeprawę.
Komiks Berezyna pokazuje czytelnikowi w pięknie rysowanych kadrach brzydotę i brutalność wojny, a także kontrast pomiędzy względnym komfortem wodza, który w wybranej przez siebie chwili potajemnie ucieka z Rosji, a ciągnącym powoli głodnym, przemarzniętym wojskiem. Można przeczytać. Rozczaruje się jednak, kto by liczył na adekwatne do faktów zarysowanie politycznej i militarnej roli Polaków w tej kampanii.
Berezyna (Bérézina. L’Integrale), scen. Frédéric Richaud (na podstawie powieści Patricka Rambaud), rys. Ivan Gil, tłum. Ernest Kacperski, Plansze Europy, Egmont Polska, Warszawa 2020.
