Bitwa

Epoka wojen napoleońskich to fascynujący okres w historii Europy. Podbój dużej części kontynentu dokonany przez francuskiego monarchę, oprócz wojennej pożogi przyniósł także liczne impulsy modernizacyjne w sferze społecznej czy ustrojowej. Armia Napoleona zdawała się niepokonana, jednak przypadki czy błędne decyzje mogą prowadzić do upadku. O takim momencie opowiada komiks Bitwa.

Punktem zwrotnym w marszu Napoleona przez Europę zdaje się bitwa pod Essling, która stała się przedmiotem komiksu Frédérica Richauda i Ivana Gila. Powstał on z inicjatywy i w oparciu o powieść La Bataille Patricka Rambauda opublikowaną w 1997 roku. Inspiracją dla niej była nienapisana przez Honoriusza Balzaka powieść, która miała o tej bitwie opowiadać. Jednak w natłoku zajęć oraz po lekturze opisu zmagań pod Essling autorstwa Stendhala francuski pisarz zarzucił pracę na tym tekstem.

Akcja komiksu Bitwa rozgrywa się w podwiedeńskich miejscowościach, gdzie w dniach 21 i 22 maja 1809 roku doszło do starcia pomiędzy armią Napoleona i wojskami arcyksięcia Karola Ludwika. Cesarz planował ostatecznie rozbić armię pokonanego wcześniej pod Ratyzboną przeciwnika, jednak splot czynników spowodował, że nie udało mu się zrealizować założonych celów. Zaciekłe walki oraz determinacja broniących się Austriaków sprawiły, że armia Napoleona została zmuszona do odwrotu. Bitwa pod Essling zebrała krwawe żniwo. Po obu stronach zabitych i rannych było łącznie ponad czterdzieści tysięcy żołnierzy. Nie oznaczało to jednak, jak marzyło wielu, końca wyniszczającej wojny.

Twórcy komiksu Bitwa ukazują pole walki bez upiększającej estetyzacji. W walce nie obowiązują żadne reguły, a w chaosie pola bitwy ofiarą może paść każdy. Autorzy nie szczędzą czytelnikom brutalnych obrazów portretujących śmierć i rany odnoszone przez żołnierzy. Nieustanna bliskość śmierci sprawia, że psychika uczestników walk wystawiona jest na ciężką próbę. Reakcją na okrucieństwa wojny stawało się szaleństwo, zezwierzęcenie, bohaterstwo albo pragnienie szybkiej, chroniącej przed ciągłą niepewnością, śmierci.

W napisanym przez Rogera Watersa tekście piosenki Us and Them pojawia się taki fragment: „«Naprzód» gdzieś z tyłów przyszedł rozkaz / Wtedy pierwszy szereg padł / Generał zbladł – linie na jego mapach / Opisały nowy świat”. Podział na dowódców i zwykłych żołnierzy, ponoszących zazwyczaj największą ofiarę na polu bitwy, pokazali także autorzy komiksu Bitwa. Już na okładce widzimy studiującego mapę oraz planującego kolejne ruchy żywymi pionkami Napoleona. Nie liczy się on z ceną jaką przyjdzie zapłacić zwykłym ludziom za jego polityczne i militarne ambicje. Obrazy Cesarza studiującego plany pola bitwy przewijają się często w komiksowych kadrach. Jednak podział na tych, co decydują, a tych co umierają nie zawsze jest taki oczywisty, gdyż autorzy portretują także ofiary ze strony „generałów”.

Sam Napoleon została w dziele Richauda, Rambauda i Gial przedstawiony w sposób, który pozwala dostrzec w nim bezwzględnego przywódcę. Przekonany o słuszności swoich decyzji, nie waha się wysyłać na śmierć tysięcy ludzi, nawet kiedy wizja wygranej zaczyna się oddalać. Nie unika obserwacji walk z bliska, osobiście zagrzewa żołnierzy ruszających do walki, jednak działania te zdają się być bardziej wyrazem cynicznej kalkulacji niż faktycznej troski o dobro ludzi oddających dla niego życie.

Bitwa to komiks, który pozwala zanurzyć się w świat bliski miłośnikom wojskowości. Nie ma w nim zbyt wielu wydarzeń, które rozgrywają się poza polem bitwy. Dla osób interesujących się sferą militarną będzie to z pewnością wartość dodana. Z kolei dla laików brak znajomości ówczesnych wojskowych realiów może stanowić pewną niedogodność. Największą jednak zaletą tego komiksu jest pokazanie, że jakiekolwiek wojna nie niesie ze sobą żadnego heroizmu, a jedynie propagandowo maskowaną, zupełnie niepotrzebną śmierć.

Bitwa (La Bataille. L’Intégrale), scen. Frédéric Richaud, Patrick Rambaud, rys. Ivan Gil, przeł. Ernest Kacperski, Plansze Europy, Egmont Polska, Warszaw 2019.